Poloniae finitimarumque locorum descriptio 1535r
З карти видно, що територія Гайсина знаходилась за татаро-польським кордоном на Татарській території, який проходив по річці сіб.
Гайсин перша згадка в документах 1545 рік перша згадка в Географічному Королівства польському словнику
[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XV cz.1]
Hajsyn
msto pow. gub. podolskiej. W połowie XVI w. (r. 1545) sieliszcze "Ujsyn na Sobu", pierwej zamkowe (do zamku bracławskiego), trzymali ks. Sieńscy. Od r. 1577 z nadania króla Stefana miał trzymać H. hetman wojska zapor., J. Oryszewski (f roku 1604). Dzierżawa ta, wydzielona ze sstwa bracławskiego, obejmowała 2'85 mil kw. po obu brzegach Sobu. Oprócz mta, osadzonego- roku 1600, za przywilejem królewskim przez dzierżawcę. Piotra Swirskiego, należały do niej dwie słobody: Witwice i Karwówka. Po Świrskim trzymała dzierżawę wdowa po nim Jadwiga z ks. Rużynskich, która powtórnie wyszła za Adama Tyrawskiego, a po jego śmierci po raz trzeci za Jana Odrzywolskiego. W r. 1616 mstko czyniło 158 fi. Było 150 dym. Dzierżek, otrzymawszy tę dzierżawę r. 1621, zmarł wkrótce, lub też otrzymał co innego, gdyż r. 1629 H. jest w posesyi Jana Odrzywolskiego, ssty żydaczowskiego. Msto miało wówczas 137 dym., dzierżawa czyniła 331 fl. 8 gr. W roku 1770 sstwo było w posiadaniu Anny z Szaszkiewiczów Czeczelowej, wdowy, i płaciło 2,422 złp. 2 gr. kw. O 15 w. od msta znajduje się stacya t. n. dr. żel. humańskiej. Powiat ma cukrownie w Sobolówce (Potockich), Mohilnie i Krasnosiółce. Gorzelnie w H., Ładyżynie, Mielnikowcach, Narajówce, Pczelnej, Taszłyku i Szlachowej. Ostatnim marszałkiem szlachty z wyborów był Józef Lipkowski. Poprzednio marszałkami byli; Michał Borowski, Michał Czepielewski, Antoni Jaroszyński, Wacław Jałowiecki, Michał Moszczeński (nie Moszeński, jak podano), Byonizy Opacki, Hipolit Wołodkowicz.
Скачати документ
В 1569 році після Люблінської унії територія Брацлавщини була приєднана до Речі Посполитої.
Через 11 років після утворення Брацлавського воєводства (1580) землі, розташовані в середній течії річки Соб, були подаровані польським королем Стефаном Баторієм шляхтичу Тромчінському. Територію цю назвали Гальщіной.
На карті Боплана Місто-фортеця Гайсин 1648 рік
Гайсин, який ще називали Гальшін, Гайшин або Айсин.
Місто Гайсин з’явилося на перетині торгівельних шляхів. Його оточували багаті села, у яких безперервний спосіб передавався у володіння, або, точніше, в своєрідне «годування» від одного господаря до іншого.
Гайсин на карті Джованні Антоніо Рицци Занноні 1772р.